Jak schematy i błędy poznawcze wpływają na nasze zachowanie, podejmowanie decyzji oraz komunikację?
Każdy z nas codziennie podejmuje wiele decyzji. Mogą one być związane z wyborem rozwiązania, sposobem postępowania czy też ustalaniem swojej opinii na dany temat. Nie każdą decyzję jednak dostatecznie analizujemy i często w naszym myśleniu czy działaniu stosujemy uproszczenia i schematy.
Dlaczego tak się dzieje?
Jedną z przyczyn stosowania uproszczeń są nasze możliwości poznawcze. Jeżeli nie mamy wiedzy czy doświadczenia w konkretnym obszarze, łatwiej nam kierować się na przykład autorytetem innej osoby lub zastosować uproszczenie, które pozwoli nam usprawnić proces myślowy.
Z drugiej strony w niektórych sytuacjach nie jesteśmy w stanie przewidzieć i przeanalizować wszystkich opcji. Na wynik naszego działania może mieć wpływ nie tylko dogłębna analiza sytuacji, lecz także inny czynnik zewnętrzny.
Kolejną przyczyną stosowania schematów poznawczych jest ekonomia myślenia. Lepsze efekty uzyskamy, gdy skorzystamy z prostych schematów. Zajmie to mniej czasu niż szczegółowa analiza działania, a ryzyko, że podejmiemy złą decyzję, może być niewielkie. Oznacza to, że w niektórych przypadkach poświęcanie czasu na dłuższą analizę nie jest korzystne.
Czasami mamy wrażenie, że analizujemy wszystko, wybieramy najbardziej korzystne opcje, ale w rzeczywistości kierujemy się skrótami myślowymi.
Na co dzień konsekwencje stosowania uproszczonych metod myślenia są niewielkie, ale warto zastanowić się, na ile wykorzystujemy je w naszym myśleniu, w jakim stopniu nam pomagają, a w jakim mogą być pułapką, zwłaszcza gdy pojawiają się błędy poznawcze.
Poniżej kilka przykładów błędów poznawczych:
Efekt autorytetu
To poleganie wyłącznie na autorytecie, sugerowanie się jego wypowiedziami i niezauważanie możliwych błędów czy niespójności w działaniu.
Jeżeli słyszysz opinię od osoby, która wydaje się być bardziej doświadczona od ciebie, może to być na przykład twój przełożony czy ekspert w danej dziedzinie, to przyjmujesz wszystko bezkrytycznie? Czy zastanawiasz się nad jej słusznością, a jak masz wątpliwości, to dzielisz się nimi i zgłaszasz uwagi?
Jeżeli zauważasz pewne ryzyko związane z podjęciem decyzji przez przełożonego i jej konsekwencje, porozmawiaj o tym i wyjaśnij swoje obawy. Autorytety też popełniają błędy.
Efekt przywiązania
Polega na opieraniu się na znanych metodach, które stosowaliśmy w przeszłości. Mogą to być dotychczasowe sposoby działania. Świadczy to też o niechęci do szukania nowych informacji.
Czy zastanawiasz się czasami nad inną techniką pracy? Może warto poszukać dodatkowych informacji albo zaktualizować swój stan wiedzy? Weryfikacja sposobu działania czy myślenia, nawet gdy do tej pory wszystko działało bez zastrzeżeń, może wzmocnić naszą produktywność. Oczywiście, może to na początku wydłużyć proces działania, ale ostatecznie przyniesie lepsze efekty pracy.
Efekt wspierania decyzji
Polega na zapamiętaniu argumentów przemawiających za podjętą już decyzją i pomijaniu innych, które być może stoją z nią w sprzeczności.
Jeżeli po podjęciu decyzji, pojawiają się jakieś wątpliwości, to powróć do analizy. Zastanów się nad tym, co teraz ciebie niepokoi. Jeżeli nawet nie będziesz mógł zmienić decyzji, to analiza wątpliwości pomoże przewidzieć ryzyko i zapobiec negatywnym skutkom lub przynajmniej je zminimalizować.
A może czytając ten artykuł myślisz, że takie błędy poznawcze Ciebie nie dotyczą, bo są oczywiste? Nic bardziej mylnego. To efekt ślepej plamki.
Efekt ślepej plamki
To rozbieżność w ocenie siebie i innych, niezauważanie tendencyjności w swoim sposobie myślenia czy niedostrzeganie błędów, a przypisywanie tendencyjności i błędów innym.
Czy uważasz, że zawsze jesteś obiektywny, a to inni są nastawieni stronniczo? Może warto posłuchać rad innych i nie upierać się przy swojej racji?
Mimo że błędy poznawcze wydają się łatwe do przewidzenia, to wszyscy stale je popełniamy. Najważniejsza jest jednak świadomość takich mechanizmów oraz refleksja nad naszym sposobem myślenia i działania.
Autor: Jolanta Jastrzębska
Ekspert ds. zmiany kariery w ManpowerGroup. Konsultant, Psycholog, Coach, Trener. Zawodowo związana z ManpowerGroup, gdzie odpowiada za wsparcie organizacji i pracowników w procesach zmian. Prowadzi warsztaty dotyczące zmiany kariery oraz konsultacje indywidualne dla uczestników programów z różnych poziomów organizacji – od specjalistów po kadrę menedżerską. Pełni też rolę eksperta dla klientów zewnętrznych w zakresie audytu kompetencji pracowników ze wszystkich szczebli w organizacjach, w tym najwyższej kadry menedżerskiej.
