MPiPS o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych

Zmiany w tym zakresie zostały wprowadzone na mocy ustawy z dn. 20.05.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 105, poz. 655).

Wymieniona nowela stanowi wykonanie wyroku TK z dnia 31.03.2009 r. (sygn. akt K 28/08, Dz.U. Nr 58, poz. 485), w którym skład orzekający uznał art. 103 k.p. i wydane na jego podstawie przepisy wykonawcze, czyli rozp. MEN i MPiPS z dn. 12.10.1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472, ze zm.), za sprzeczne z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Sędziowie TK stwierdzili, że zakwestionowane unormowania nie spełniają kryteriów prawidłowej legislacji, wynikających ze wspomnianej normy konstytucyjnej.

W obecnym stanie prawnym problematyka podnoszenia kwalifikacji zawodowych objęta jest regulacją art. 103¹–103⁶ k.p.

Jeszcze na etapie przygotowywania noweli k.p. pojawiły się pewne wątpliwości co do zasadności wprowadzenia określonych zmian, ich charakteru oraz zakresu stosowania. Po wejściu w życie ustawy z dn. 20.05.2010 r. kontrowersje odnoszące się do niektórych nowych zapisów nie zniknęły, wręcz przeciwnie – pojawiły się kolejne znaki zapytania. W związku z taką sytuacją Departament Prawa Pracy w MPiPS opracował opinię dotyczącą nowych rozwiązań prawnych przewidzianych w art. 103¹–103⁶ k.p.
Poniżej przedstawiamy omówienie informacji ujętych w niniejszej opinii, które dotyczą kwestii powodujących najwięcej trudności interpretacyjnych.

Wyjaśnienie pojęcia „zgoda pracodawcy” stanowiącego składnik definicji podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Art. 103¹ § 1 k.p. definiuje podnoszenie kwalifikacji zawodowych jako zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika:

• z inicjatywy pracodawcy albo

• za zgodą pracodawcy.

O ile interpretacja zachowań pracodawcy oznaczających inicjatywę w zakresie dokształcania się pracownika nie wzbudza większych wątpliwości (z reguły pracodawca zawiera z pracownikiem umowę szkoleniową), o tyle pojęcie „zgody pracodawcy” na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika jest już, w sensie prawnym, bardziej enigmatyczne, zwłaszcza że regulacje kodeksowe w żaden sposób nie precyzują tego wyrażenia. W tym przypadku specjaliści z Departamentu Prawa Pracy MPiPS uznali za stosowne odwołać się do przepisu ustawy z dn. 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), na podstawie odesłania z art. 300 k.p. (powołana regulacja stwarza możliwość stosowania norm k.c. w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy).

W odniesieniu do pojęcia „zgoda pracodawcy” odpowiednią regulacją k.c. jest art. 60. Zgodnie z tym przepisem, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli). W zasadzie wyrażenie woli pracodawcy w przedmiocie podnoszenia przez pracownika kwalifikacji zawodowych może się uzewnętrznić na dwa sposoby: pierwszy to zawarcie umowy szkoleniowej (wtedy nie powstają żadne wątpliwości), drugi zaś to zachowanie pracodawcy wobec pracownika, bowiem pracodawca nie w każdym przypadku jest obowiązany zawrzeć umowę szkoleniową. Oznacza to, że np. udzielenie pracownikowi urlopu szkoleniowego lub zwolnienia z całości lub części dnia pracy może być kwalifikowane, w sytuacji gdy strony nie podpisały umowy szkoleniowej, jako faktyczne wyrażenie przez pracodawcę zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika.

Twórcy opinii postanowili ponadto odpowiedzieć na pytanie, do kiedy pracodawca może wyrazić zgodę na dokształcanie się pracownika? Nie budzi wątpliwości fakt, iż co do zasady powinno to nastąpić przed podjęciem przez pracownika podnoszenia kwalifikacji zawodowych, a co za tym idzie – poprzedzać korzystanie przez pracownika z uprawnień wynikających z k.p. Zdaniem prawników Departamentu Prawa Pracy MPiPS, pracodawca może wyrazić zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych także w sytuacji, gdy pracownik uczący się we własnym zakresie ujawni to pracodawcy już w okresie pobierania nauki i wystąpi o zgodę pracodawcy. Wówczas, jeżeli pracodawca zaakceptował propozycję pracownika, należy uznać, że pracownik będzie się uczył w ramach podnoszenia kwalifikacji i w konsekwencji ma prawo korzystać ze świadczeń określonych w k.p.

Zakres kształcenia objęty zgodą pracodawcy

W omawianej opinii MPiPS zawarto odpowiedź na kolejne pytanie, które się pojawiło podczas dyskusji dotyczącej stosowania nowych regulacji, a mianowicie, jaki zakres kształcenia powinien być objęty zgodą pracodawcy? W ogólnym zakresie zgoda pracodawcy powinna być odniesiona do takiego procesu kształcenia, po zakończeniu którego można uznać, że pracownik legitymuje się wyższymi kwalifikacjami niż przed rozpoczęciem dokształcania. Według stanowiska sformułowanego przez Departament Prawa Pracy MPiPS, cyt.: „Zgoda pracodawcy powinna zatem obejmować pełen, zamknięty proces kształcenia, umożliwiający pracownikowi faktyczne podniesienie kwalifikacji zawodowych, do oczekiwanego poziomu”. Tak więc wymóg ten nie jest spełniony np. wtedy, gdy zgoda na podnoszenie kwalifikacji zawodowych odnosi się do części cyklu kształcenia (np. jeden semestr), a tymczasem pełny cykl przewiduje pięć semestrów.

Uzyskanie prawa do urlopu szkoleniowego uwarunkowane przystąpieniem do egzaminu określonego rodzaju

Art. 103² § 1 k.p. uzależnia prawo do skorzystania z urlopu szkoleniowego od przystąpienia do egzaminu określonego rodzaju, czyli egzaminu eksternistycznego, maturalnego lub potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – wówczas przysługuje pracownikowi 6 dni wspomnianego urlopu. W przypadku przygotowania pracy dyplomowej oraz przygotowania i przystąpienia do egzaminu dyplomowego pracownik może liczyć na 21 dni urlopu szkoleniowego.

W opinii MPiPS, o zakwalifikowaniu danego egzaminu do określonej grupy egzaminów końcowych, na które należny jest urlop szkoleniowy, decyduje przepis rangi ustawowej lub regulacja wydana na podstawie delegacji ustawowej (akt wykonawczy). W odniesieniu do egzaminów eksternistycznych, o których mowa w art. 103² § 1 pkt 1 k.p., odpowiednie unormowania zawarto w art. 10 ustawy z dn. 07.09.1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), zwanej dalej „u.s.o.”. Egzaminy eksternistyczne są zdawane przez osoby, które ukończyły 18 lat, ale nie uczą się w żadnej szkole. Do zajęć przygotowują się we własnym zakresie, a następnie przystępują do egzaminów eksternistycznych, przeprowadzanych przez okręgową komisję egzaminacyjną. Po zdaniu tych egzaminów pracownik może uzyskać świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, gimnazjum lub liceum ogólnokształcącego.

Z kolei egzamin maturalny, to taki, który umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po ukończeniu liceów, czteroletnich techników trzyletnich techników dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Kwestie dotyczące powyższych egzaminów uregulowano w art. 9 ust. 1 pkt 3 lit. b–f u.s.o.

Egzamin wskazany w art. 103² § 1 pkt 3 k.p., czyli egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe, to egzamin zdawany w celu uzyskania dyplomu potwierdzającego ww. kwalifikacje po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej, czteroletniego technikum, trzyletniego technikum uzupełniającego dla absolwentów szkół zawodowych, szkoły policealnej o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, trzyletniej szkoły specjalnej (szczegółowe regulacje w tym zakresie zawarto w art. 9 ust. 1 pkt 3 lit. a, d, f–h u.s.o.). Jak zaznaczono w opinii MPiPS, cyt.: „Za taki egzamin (potwierdzający kwalifikacje zawodowe – przyp. red.) należy uznać również egzamin kwalifikacyjny, o którym mowa w § 1 pkt 5 rozp. MEN z dn. 03.02.2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz.U. Nr 31, poz. 216), umożliwiający ocenę poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu zawodowego występującego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, przewidzianego do kształcenia w zasadniczej szkole zawodowej, którego zdanie umożliwia uzyskanie tytułu zawodowego”.

Ponadto, jak wynika ze stanowiska MPiPS, uprawnienie do urlopu szkoleniowego na udział w egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe może przysługiwać także wówczas, gdy inne akty prawne tak określają warunki potwierdzania kwalifikacji zawodowych.

Egzamin dyplomowy, uprawniający do urlopu szkoleniowego określonego w art. 103² § 1 pkt 4 k.p., to egzamin zdawany z tytułu ukończenia studiów (magisterskich, dyplomowych, licencjackich). Szczegółowe informacje dotyczące rodzajów studiów wyższych zamieszczono m.in. w art. 2 ust. 1 ustawy z dn. 27.07.2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.). Jak podkreślono w opinii MPiPS, cyt: „Nowe przepisy Kodeksu pracy nie przewidują urlopu szkoleniowego na egzaminy kończące naukę na poszczególnych latach studiów (urlopy szkoleniowe „na sesję”). Pracodawca może przyznać urlop szkoleniowy w tym celu, ale tylko dobrowolnie, w umowie szkoleniowej. Należy także dodać, że wymiar urlopu szkoleniowego na ostatnim roku studiów (21 dni) nie zależy od tego, jakiego rodzaju studia kończy pracownik”.

Obliczanie wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy w związku z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia – stanowi art. 103¹ § 3 k.p. Użyte w powyższym przepisie sformułowanie „pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia”, wskazuje na konieczność zastosowania § 5 rozp. MPiPS z dn. 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289, z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem, przy ustalaniu wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagradzania ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres jej niewykonywania.

Autor: M. Ofierski; Źródło: Biblioteka Prawa Pracy