Zatrudnienie cudzoziemców pozostaje jednym z bardziej istotnych barometrów koniunktury polskiej gospodarki. Regres w branży budowlanej w pierwszej połowie 2013 roku przełożył się na spadek dynamiki zapotrzebowania na pracę cudzoziemców w budownictwie o połowę, w efekcie Powiatowe Urzędy Pracy odnotowały 9-procentowy spadek liczby rejestrowanych oświadczeń o zamiarze zatrudnienia cudzoziemców w porównaniu z tym samym okresem 2012 roku. Analitycy agencji pracy EWL zwracają jednocześnie uwagę na rosnące zainteresowanie polskich pracodawców rekrutacją cudzoziemców w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji.
Według danych gromadzonych przez Powiatowe Urzędy Pracy, w okresie do stycznia do czerwca 2013 roku polscy pracodawcy zarejestrowali 146 253 dokumenty oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, umożliwiające legalne zatrudnienie obywateli 5 państw trzecich przez okres do 6 miesięcy w skali roku. Jest to o prawie 9 procent mniej niż w tym samym okresie ubiegłego roku. W tym samym czasie Urzędy Wojewódzkie wydały polskim pracodawcom 18 306 zezwoleń na pracę, umożliwiających zatrudnienie cudzoziemców przez dłuższy okres czasu (zazwyczaj do 1 roku lub do 2 lat). Również w tym przypadku odnotowano spadek o 9 procent w stosunku do pierwszej połowy 2012 roku.
Pewne oznaki wzrostu dynamiki można było zaobserwować pod koniec pierwszej połowy roku, gdy po raz pierwszy od stycznia 2013 odnotowano dodatnią dynamikę wzrostu rejestrowanych oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom. W dużym stopniu wynikało to jednak ze zwiększonego zapotrzebowania na pracę w firmach prowadzących działalność sezonową, związaną z rolnictwem lub przetwórstwem spożywczym.
Spadek liczby rejestrowanych oświadczeń należy tłumaczyć szeregiem zróżnicowanych czynników. Głównym powodem osłabienia dynamiki w porównaniu z latami ubiegłymi okazała się być trudna sytuacja, z którą zmagają się niektóre sektory polskiej gospodarki, w tym zwłaszcza branża budowlana. W przypadku budownictwa w największym stopniu dostrzec można symptomy kryzysu, co przełożyło się na drastyczne zmniejszenie zatrudnienia cudzoziemców. W porównaniu z tym samym okresem 2012 roku, w pierwszej połowie 2013 firmy budowlane zarejestrowały o 50% mniej oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy (zaledwie 16583 w pierwszych 6 miesiącach 2013), wydanych zostało ponadto o 53% mniej zezwoleń na pracę dla cudzoziemców. Należy dodać, że branża budowlana jest razem z branżą rolną jednym z kluczowych sektorów, generujących w poprzednich latach największe zapotrzebowanie na pracę cudzoziemców w Polsce. W 2011 roku polskie firmy budowlane zarejestrowały ponad 57 tysięcy oświadczeń o krótkookresowe zatrudnienie obcokrajowców, zaś w 2012 roku Powiatowe Urzędy Pracy odnotowały rejestrację prawie 54 tysięcy podobnych wniosków.
Również branża transportowa zmagała się w ostatnich 12 miesiącach z problemami. Spadek zatrudnienia cudzoziemców dał się zauważyć także w tym przypadku, w pierwszym półroczu 2013 roku zarejestrowano o 42 procent mniej oświadczeń niż w tym samym okresie 2012 roku, przy czym liczba wydawanych zezwoleń na pracę pozostała praktycznie bez zmian. W opinii EWL można to jednak uznać za tymczasowe wahanie poziomu zatrudnienia, które oprócz czynników koniunkturalnych zależne jest od zasobów ludzkich dostępnych na rynkach lokalnych i nie powinno wpłynąć w długim okresie negatywnie na zapotrzebowanie na cudzoziemców. Znaczenie dostępności pracowników na rynkach lokalnych podkreśla Sławomir Wojnowski, Branch Manager firmy H.Essers Transport Company Poland Sp. z o.o: „Myślę, że odpowiedź na pytanie o wpływ sytuacji w branży transportowej na zapotrzebowanie pracodawców na zatrudnianie obywateli państw trzecich należałoby rozpocząć od zastanowienia się nad tym, jakie czynniki mają wpływ na wzrost zatrudnienia obywateli państw trzecich w branży TSL. Osobiście uważam, że sytuacja ekonomiczna nie jest czynnikiem najważniejszym. To liczba potencjalnych chętnych do pracy obywateli RP reguluje potrzebę zatrudniania obcokrajowców. W pierwszej połowie 2013 roku zauważyliśmy znaczny wzrost zainteresowania pracą wśród polskich kierowców. Jeśli taki trend utrzymywał się w całej branży, mogło być to powodem spadku zatrudnienia pracowników spoza Unii Europejskiej. W okresie wakacyjnym w sposób cykliczny zainteresowanie pracą spada, w związku z czym musimy poszukiwać pracowników za granicą. Podsumowując, moim zdaniem w pierwszej połowie 2013 branża jak zawsze potrzebowała rąk do pracy, jednak była w stanie zaspokoić swoje potrzeby dzięki zainteresowaniu pracą obywateli RP.” – mówi Sławomir Wojnowski.
Branżami, które w mniejszym stopniu odczuły spowolnienie lub dla których zatrudnienie cudzoziemców w oparciu o krótkoterminowe oświadczenia było kluczowe ze względu na prowadzoną działalność, były rolnictwo oraz przetwórstwo przemysłowe. Branża przetwórcza odnotowała minimalny 1-procentowy wzrost liczby rejestrowanych oświadczeń w porównaniu do pierwszego półrocza 2012 roku. Dla przedstawicieli branży rolnej, którzy w największym stopniu odczuli w okresie sezonu letniego wydłużenie do 4 tygodni czasu oczekiwania na rejestrację wizy pracowniczej dla obywateli Ukrainy, spadek liczby oświadczeń z 88 423 w I poł. 2012 do 85 543 w 2013 roku został zrównoważony przez 30-procentowy wzrost liczby wydanych zezwoleń na pracę (896 zezwoleń w I poł. 2013). Zwiększoną dynamikę zatrudnienia cudzoziemców odnotowały z kolei firmy prowadzące działalność naukowo-techniczną (743 zarejestrowane oświadczenia – siedmiokrotny wzrost w stosunku do pierwszej połowy 2012 roku) a także działające w branży IT (wzrost o 85% w stosunku do pierwszej połowy 2012 roku). Również firmy finansowe oraz ubezpieczeniowe zwiększyły ponad dwukrotnie zapotrzebowanie na pracowników będących obywatelami państw trzecich. W przypadku zezwoleń na pracę podobnie jak w przypadku oświadczeń, w pierwszej połowie roku odnotowano przede wszystkim wzrost liczby zatrudnianych informatyków (o 31% więcej wydanych zezwoleń osobom podejmującym pracę na tym stanowisku) a także w zawodach medycznych (wzrost o 24%). Powyższe dane stanowią potwierdzenie wcześniejszych analiz zapotrzebowania na specjalistów o wysokich kwalifikacjach, które wg wcześniejszych raportów EWL powinno w najbliższych latach notować stabilny przyrost.
Nowe obowiązki pracodawców zatrudniających cudzoziemców
Według obserwacji rynku pracy prowadzonych przez EWL, oprócz trudnej sytuacji w wielu branżach (w tym budowlanej) przyczynami spadku dynamiki może być również większa liczba kontroli organów państwowych wśród pracodawców rejestrujących oświadczenia. Ograniczeniu uległo także zjawisko nadmiernej rejestracji wniosków oświadczeń przez pracodawców. To efekt zarówno lepszej znajomości przepisów polskiego prawa – wcześniej wiele firm rejestrowało więcej wniosków niż wynikałoby to z ich bieżącego zapotrzebowania, a także nawiązania bardziej stabilnych relacji z pracownikami na których oświadczenia były rejestrowane. Należy podkreślić że realny poziom zatrudnienia cudzoziemców z państw objętych procedurą uproszczoną w oparciu o oświadczenia – według ostrożnych szacunków – przekraczał w niewielkim stopniu połowę wszystkich rejestrowanych oświadczeń. Puste oświadczenia to efekt zarówno rejestrowania przez pracodawców wniosków „z nadwyżką”, jak również wykorzystywania przez niektórych obcokrajowców uproszczonej procedury jako sposobu do wyjazdu do innych państw Unii Europejskiej. W wyniku wprowadzenia obowiązku sprawozdawczego w 2012 roku w ramach ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz U 2012 poz 769) oraz planowanych zmian, wynikających z ustawy o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, polscy pracodawcy będą zobligowani do informowania urzędów o zmianie statusu zatrudnienia obcokrajowca na którego wystawione zostało oświadczenie. Warto przy tym zauważyć, że na podstawie wahań zatrudnienia w poszczególnych branżach w oparciu o dane rejestrowanych oświadczeń i zezwoleń na pracę można stworzyć prognozę fluktuacji zatrudnienia w perspektywie półrocznej. Należy tym samym założyć dalszy wzrost liczby zezwoleń na pracę określonych grup pracowników, zwłaszcza w przypadku przedłużenia stosunku pracy osób zatrudnionych w oparciu o dokumenty oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy. Koniec 2013 roku powinien przynieść przyrost zatrudnienia w zawodach wymagających wysokich kompetencji, w branżach takich jak IT, działalność profesjonalna oraz naukowo-techniczna, a także do pewnego stopnia w sektorze handlu. Prognozy te w niewielkim stopniu dotyczą jednak sektorów sezonowych, których model zatrudnienia obcokrajowców jest oparty głównie o krótkoterminowe oświadczenia.
Więcej wykwalifikowanych specjalistów z Dalekiego Wschodu
Struktura zatrudnienia podlega zmianom nie tylko ze względu na branże, ale również na kraje pochodzenia zatrudnianych obywateli państw trzecich. Szanse na większą dywersyfikację struktury zatrudnienia pod tym kątem wynikają z 13-procentowego spadku udziału obywateli Ukrainy w ogólnej populacji obywateli państw trzecich zatrudnianych w oparciu o zezwolenie na pracę, co w dużym stopniu wpłynęło na niższą dynamikę wydawania zezwoleń w pierwszej połowie 2013 roku. Wraz ze spadkiem liczby zatrudnianych długookresowo obywateli Ukrainy zaobserwowano wyższe niż w podobnych okresach poprzednich lat zatrudnienie obywateli państw azjatyckich, w szczególności obywateli Indii. Tym ostatnim wydano o 34 procent więcej zezwoleń na pracę, na 753 zezwolenia zaś aż 235 przypadało na wykwalifikowanych specjalistów, zaś 57 na informatyków. Ewolucja struktury zatrudnienia wynika z łatwiejszego dostępu obywateli Ukrainy do zachodnioeuropejskich rynków pracy, a co za tym idzie – relatywnie niższej atrakcyjności rynku polskiego. Jednoczesny wzrost zatrudnienia obywateli niektórych państw azjatyckich wskazuje na rosnące zainteresowanie polskich firm dywersyfikacją zatrudnienia w oparciu o zasoby ludzkie z Dalekiego Wschodu. Według wywiadów przeprowadzanych przez EWL z polskimi pracodawcami, wielu z nich nie brało dotąd pod uwagę zatrudnienia obywateli państw pozaeuropejskich, bądź z obawy przed ryzykiem odrzucenia aplikacji wizowej kandydata przez polskie służby konsularne nie podejmowało kroków w celu legalizacji zatrudnienia. – „Rynek pośrednictwa pracy dość mocno odczuł pogorszenie sytuacji gospodarczej w pierwszym kwartale tego roku, co przełożyło się również na mniejsze niż w latach ubiegłych zapotrzebowanie na pracę tymczasową pracowników z państw trzecich. Pod koniec drugiego kwartału odnotowaliśmy jednak znaczną poprawę koniunktury, między innymi dzięki większej aktywności firm branży przetwórczej i rolno-spożywczej.” – mówi Andrzej Korkus, dyrektor zarządzający Agencji Pracy EWL. – „Optymizmem napawają pierwsze dane z 3 kwartału, w tym znaczny przyrost zatrudnienia cudzoziemców w branży logistycznej. Po trwającym ponad rok spowolnieniu branża ta stopniowo przyspiesza, co jest bardzo dobrym prognostykiem ożywienia w innych sektorach gospodarki.”
Źródło: MPiPS, EWL
 |
