Coraz więcej pracodawców zwraca obecnie uwagę na alternatywne kanały rekrutacji pracowników, co jednak gdy na danym rynku pracy brakuje kandydatów o odpowiednich kwalifikacjach lub zasoby kadrowe są niewystarczające? W takiej sytuacji najlepszym rozwiązaniem może okazać się zatrudnienie cudzoziemca.
Polski rynek pracy pod kątem zatrudnienia cudzoziemców rozwija się bardzo dynamicznie w ostatnich latach. Kluczowe w tym przypadku były zmiany prawne stanowiące pośrednio lub bezpośrednio konsekwencję włączenia Polski do struktur unijnych, w tym wejścia Polski do strefy Schengen w 2007 roku. W efekcie polska polityka migracyjna wraz z prawem pracy zostały zmodyfikowane o nowe zapisy liberalizujące procedury zatrudnienia cudzoziemców z państw trzecich. Oczywiście w przypadku zatrudniania w Polsce cudzoziemców będących obywatelami państw Unii Europejskiej procedury te są jeszcze prostsze. Obywatele państw UE, Konfederacji Szwajcarskiej i innych państw EOG mogą być zatrudniani na terytorium Polski bez konieczności uzyskania dla nich zezwolenia na pracę, zezwolenie pobytowe jest natomiast wymagane jedynie w przypadku pobytu dłuższego niż 3 miesiące (w przypadku gdy wspomniany cudzoziemiec nie podejmuje w tym okresie zatrudnienia).
W przypadku obywateli państw trzecich (nienależących do UE i EOG) procedury są nieco bardziej skomplikowane. Zasadniczo można wyróżnić cudzoziemców w stosunku do których niezbędnym elementem procesu zatrudnienia jest rejestracja zezwolenia na pracę oraz cudzoziemców objętych procedurą uproszczoną, tj. zwolnionych z konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Do tej drugiej grupy zaliczyć można m.in. studentów studiów stacjonarnych (1, 2 i 3 stopnia), pracowników naukowych, ofiary handlu ludźmi, czy osoby ubiegające się o nadanie statusu uchodźcy.
W szczególnie uprzywilejowanej pozycji są również obywatele 5 państw – Ukrainy, Białorusi, Republiki Mołdowy, Gruzji oraz Rosji (a od stycznia 2014 również Armenii), którzy mogą podejmować w Polsce pracę bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę przez okres 6 miesięcy w ciągu roku w oparciu o oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom. Wspomniana procedura oświadczeń należy do najbardziej liberalnych procedur powierzania pracy cudzoziemcom w całej Unii Europejskiej. Oprócz spełnienia obowiązku legalizacji pracy, która to kwestia leży głównie w gestii pracodawcy zatrudniającego cudzoziemca z państwa trzeciego, nie wolno zapominać o obowiązku legalizacji pobytu. Za legalizację pobytu odpowiedzialny jest sam cudzoziemiec (oraz zgodnie z nowelizacjami przepisów z 2012 roku pośrednio również pracodawca), który jest zobowiązany do rejestracji odpowiedniego dokumentu pobytowego.
Procedury zatrudnienia
Pracodawcy pragnący zatrudnić cudzoziemców powinni przede wszystkim określić na jakie stanowisko, z jakiego państwa oraz na jaki okres czasu planują zatrudnić cudzoziemca. W przypadku zatrudniania na okres krótszy niż 6 miesięcy w ciągu roku doskonałym rozwiązaniem wydaje się procedura rejestracji oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy. Pracodawca powinien złożyć w Powiatowym Urzędzie Pracy wniosek o chęci zatrudnienia obywatela państwa objętego procedurą wraz z dokumentacją rejestrową pracodawcy (w zależności od formy działalności może to być np. odpis KRS, wpis do EDG, lub dowód ubezpieczenia KRUS) oraz pouczeniem, według którego pracodawca zobowiązuje się przestrzegać m.in. wysokości przyznawanego cudzoziemcowi wynagrodzenia (odpowiedniego do poziomu wynagrodzenia polskiego pracownika na podobnym stanowisku) oraz do przestrzegania przepisów o czasie pracy i BHP. Rejestracja wniosku w urzędzie odbywa się zwykle w trybie natychmiastowym i jest bezpłatna. Zarejestrowany wniosek powinien zostać przekazany kandydatowi do pracy w celu uruchomienia procedury legalizacji pobytu.
Oczywiście istnieje również możliwość przedłużenia zatrudnienia osób zatrudnionych w oparciu o oświadczenia i tym samym zachowania ciągłości stosunku pracy. W przypadku zatrudniania cudzoziemca przez okres co najmniej 3 miesięcy procedura przedłużania stosunku pracy zakłada w takim wypadku rejestrację zezwolenia na pracę dla danego pracownika, jednak na uproszczonych zasadach, bez konieczności udziału pracodawcy w testach rynku pracy (testy rynku pracy zostaną przedstawione w dalszej części).
W przypadku zatrudniania cudzoziemca na dłuższy okres czasu, zwłaszcza gdy cudzoziemiec nie jest obywatelem grupy państw objętych procedurą oświadczeń, niezbędne jest uzyskanie dla niego zezwolenia na pracę. Zezwolenia na pracę występują w 5 typach, z czego najczęściej rejestrowanym jest zezwolenie typu A, obejmujące przypadki zatrudniania cudzoziemca przez pracodawcę prowadzącego działalność na terytorium Polski. Zezwolenie tego typu pozwala na dłuższe zatrudnienie obcokrajowca niż w przypadku oświadczeń (przez okres 1 roku), które dodatkowo może być wielokrotnie przedłużane. Ważność każdorazowego przedłużenia zezwolenia na pracę typu A wynosi 2 lata. W odróżnieniu od rejestracji oświadczeń, procedura uzyskania zezwolenia na pracę trwa nieco dłużej (do 2 miesięcy) i kosztuje pracodawcę 100 zł (opłata administracyjna).
Procedura rejestracji zezwolenia na pracę składa się z kilku etapów, których liczba oraz dokumentacja wymagana od pracodawcy są zróżnicowane pod kątem województwa, w którym mieści się siedziba pracodawcy oraz typu zezwolenia na pracę. Legalizacja zakłada opcjonalne uzyskanie opinii starosty w oparciu o testy rynku pracy w przypadku zawodów, na które jest duża podaż pracy na rynku lokalnym. Zmiany prawne które nastąpiły w 2009 roku umożliwiły odstąpienie od procedur testowych w przypadku zawodów o niedostatecznej podaży pracy. Lista zawodów różni się w zależności od województwa, stąd też można mówić o rozbieżnościach w procedurach legalizacyjnych. Przeprowadzenie testów rynku pracy i uzyskanie opinii starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych w oparciu o lokalny rynek pracy umożliwia pomyślne wydanie zezwolenia na pracę. Uzyskanie zezwolenia na pracę stanowi z kolei przesłankę do rozpoczęcia procedury legalizacji pobytu
Legalna praca to jedynie część całego procesu zatrudnienia. Niezbędna jest również legalizacja pobytu, tj. rejestracja przez cudzoziemca odpowiedniego pozwolenia na pobyt lub dokumentu pobytowego. W zależności od miejsca pobytu cudzoziemca w danym momencie (czy znajduje się na terytorium RP, czy poza jej granicami), pozwolenie na pobyt może stanowić wiza lub wydana na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony w Polsce karta pobytu. Kluczową przesłanką dla uzyskania dokumentu pobytowego jest w danym przypadku posiadanie zgody na pracę w Polsce, w formie oświadczenia lub zezwolenia na pracę.
Dopiero w momencie zalegalizowania pobytu cudzoziemiec może z powodzeniem przekroczyć granicę polską. Należy przy tym pamiętać oczywiście, że same dokumenty legalizacyjne nie stanowią przesłanki do stwierdzenia, że dany cudzoziemiec pracuje w Polsce legalnie. Aby dopełnić formalności, pracodawca musi zatem zawrzeć z kandydatem do pracy odpowiednią umowę oraz dokonać zgłoszenia nowego pracownika do ZUS.
c.d.n.
autor: Zbigniew Wafflard, EWL
